Vận dụng phong cách diễn đạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong giảng dạy lý luận chính trị của đội ngũ giảng viên trường Chính trị tỉnh Bình Phước

     1. Đặc trưng phong cách diễn đạt của Hồ Chí Minh
     Phong cách diễn đạt của Hồ Chí Minh là kết quả của sự kết hợp hài hoà cái dân gian với cái bác học, cái cổ điển, truyền thống với cái hiện đại, giữa phong cách phương Đông và phong cách phương Tây. Nguyên tắc nhất quán trong phong cách diễn đạt của Hồ Chí Minh là xác định rõ chủ đề, đối tượng và mục đích cần truyền đạt, từ đó mà tìm cách nói, cách viết cho đúng chủ đề, phù hợp với đối tượng nhằm đạt mục tiêu đề ra. Phong cách diễn đạt của Hồ Chí Minh thể hiện rõ nhất qua cách nói và viết; những bài nói, bài viết của Hồ Chí Minh là những căn cứ thuận lợi để tìm hiểu phong cách diễn đạt của Người. Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15-5-2016 của Bộ Chính trị nêu rõ: Phong cách diễn đạt Hồ Chí Minh bao gồm: phong cách nói đi đôi với làm, đi vào lòng người; nói và viết ngắn gọn, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ làm theo. Phong cách diễn đạt của Người có một số đặc trưng như:
     Thứ nhất, diễn đạt chân thực: những bài nói, bài viết của Hồ Chí Minh luôn đem lại cho người nghe, người đọc lượng thông tin cao và chính xác. Những tư liệu, sự kiện mà Người đề cập bắt nguồn từ thực tế cuộc sống đã được suy xét, kiểm tra, chọn lọc. Bằng những sự kiện, tư liệu đó, Hồ Chí Minh không phải lý giải dài dòng nhưng có sức thuyết phục cao đối với người nghe, người đọc. Hồ Chí Minh yêu cầu cán bộ, đảng viên khi nói và viết, “điều gì biết thì nói biết, không biết thì nói không biết. Không nên nói ẩu”, viết “phải đúng sự thật, không được bịa ra”, “Chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ chớ nói, chớ viết”, “khi không có gì cần nói, không có gì cần viết, chớ nói, chớ viết càn”. Theo Hồ Chí Minh, thiếu chân thực, giả dối trong nói và viết sẽ làm giảm niềm tin của quần chúng với cách mạng, làm cho lãnh đạo không thấy đúng tình hình để đề ra chủ trương giải pháp thích hợp; tạo điều kiện cho địch lợi dụng chống phá ta.
     Thứ hai, diễn đạt ngắn gọn, lập luận chặt chẽ, lý lẽ đanh thép, luận điểm, luận cứ thuyết phục, giàu tính luận chiến. Các bài nói, bài viết của Hồ Chí Minh đều ngắn gọn, nhiều ý tưởng lớn được khái quát như những châm ngôn. Theo Hồ Chí Minh, ngắn gọn có nghĩa là gọn gàng, có đầu có đuôi “có nội dung”, “thiết thực”, “thấm thía chắc chắn”. Để có cách nói, cách viết ngắn gọn trước hết phải có tư duy mạch lạc, ngôn từ phong phú, vốn sống dồi dào, đồng thời cũng phải rèn luyện công phu. Hồ Chí Minh đặt cho mình và cũng yêu cầu mọi người thực hiện bốn vấn đề có liên quan chặt chẽ với nhau khi diễn đạt: Nói, viết cái gì? Nói, viết cho ai? Nói, viết để làm gì? Nói viết như thế nào? Trong bốn vấn đề trên thì “cái gì”, “cho ai”, “để làm gì” quyết định cách thể hiện “như thế nào?”. Nếu không xác định rõ chủ đề, đối tượng, mục đích và tìm được cách thể hiện phù hợp thì mọi bài nói, bài viết đều không có tác dụng.
     Thứ ba, diễn đạt giản dị, trong sáng, dễ hiểu: trong sáng trong văn phong và ý tưởng, giản dị trong trình bày thể hiện, dễ hiểu đối với mọi đối tượng nghe, đọc là đặc điểm các bài nói, bài viết của Hồ Chí Minh. Theo Hồ Chí Minh, muốn nói, viết trong sáng, giản dị, dễ hiểu trước hết phải học cách nói của quần chúng, mới lọt tai quần chúng; vì “cách nói của dân chúng rất đầy đủ, rất hoạt bát, rất thiết thực, mà lại rất giản đơn”[1]; “chớ nói như giảng sách, mỗi tư tưởng, mỗi câu nói, mỗi chữ viết, phải tỏ rõ cái tư tưởng, cái mong ước lớn lao của quần chúng nhân dân”[2] . Nhờ hiểu dân, gần dân, học dân thường ngày và học trong ca dao, tục ngữ, trong dân gian, cổ tích mà Hồ Chí Minh có thể phổ thông hoá những vấn đề phức tạp đôi khi còn xa lạ với dân chúng, giản đơn hoá những vấn đề khó hiểu. Chính vì vậy mà tư tưởng của Người đến với mọi người, bằng những ngôn từ quen thuộc dễ hiểu, dễ nhớ, nhiều khi còn dễ thuộc vì có vần có nhạc trong văn. Là một người đọc nhiều, hiểu rộng, biết nhiều ngoại ngữ nhưng nói và viết cho quần chúng nhân dân bao giờ Hồ Chí Minh cũng trở về với ngôn ngữ dân tộc, dùng cách nói của nhân dân. Người phê phán gay gắt những người ham dùng chữ, hay nói chữ, sính dùng chữ, tiếng nước ngoài.
     Thứ tư, cách nói, cách viết sinh động, độc đáo, đa dạng về bút pháp, đa giọng điệu, giàu hình ảnh với sự ví von, so sánh cụ thể. Khi nói, khi viết, Bác Hồ thường kết hợp với kể chuyện, đan xen những câu thơ, câu ca dao có vần điệu, làm cho bài nói hay bài viết trở nên sinh động, gần gũi với lối cảm, lối nghĩ của quần chúng. Người dùng hình ảnh “con đỉa hai vòi” để nói về bản chất của chủ nghĩa đế quốc; ví “Lý luận cũng như cái tên (hoặc viên đạn). Thực hành cũng như cái đích để bắn”; “Có kinh nghiệm mà không có lý luận, cũng như một mắt sáng, một mắt mờ”; người đọc nhiều lý luận mà không biết đem thực hành, vận dụng chỉ là “cái hòm đựng sách”...
     2. Vận dụng phong cách diễn đạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh trong giảng dạy lý luận chính trị của đội ngũ giảng viên trường Chính trị tỉnh Bình Phước
     Ngày 23 tháng 02 năm 2018, Hiệu trưởng Trường Chính trị tỉnh Bình Phước đã ban hành Quyết định số 65/QĐ-TCT quy định các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp của cán bộ, công chức, viên chức trường Chính trị tỉnh Bình Phước; trong đó có nội dung: “giảng dạy dễ hiểu, dễ nhớ, dễ vận dụng, gắn lý luận với thực tiễn”. Muốn xây dựng và hoàn thiện chuẩn mực này, bên cạnh việc được đào tạo nghiêm túc về chuyên môn, về khoa học sư phạm, người cán bộ, giảng viên trường Đảng cần rèn luyện cách diễn đạt theo phong cách Hồ Chí Minh.
     Học tập theo phong cách diễn đạt của Bác; cán bộ, giảng viên trường Chính trị tỉnh Bình Phước luôn diễn đạt chân thực, nói đúng quan điểm, đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước; nghiên cứu, sưu tầm, cập nhật những thông tin chính thống, không tuyên truyền những thông tin trái chiều... Trong quá trình giảng dạy, nghiên cứu, tham mưu xây dựng văn bản luôn sử dụng ngôn ngữ phù hợp với đối tượng, không trừu tượng hóa, phức tạp hoá vấn đề, nghiên cứu kỹ về đối tượng học viên, nắm bắt những đặc điểm cơ bản của địa phương để có ví dụ, minh hoạ phong phú tạo sức hấp dẫn, thú vị, cuốn hút học viên; ngôn ngữ diễn đạt luôn giản dị, không cẩu thả. Mỗi cán bộ, giảng viên luôn trau dồi về vốn từ, kiến thức chuyên môn. 
     Trong thời gian tới, cán bộ giảng viên trường chính trị tỉnh Bình Phước cần tiếp tục học tập, rèn luyện theo phong cách diễn đạt Hồ Chí Minh bằng một số yêu cầu và giải pháp cụ thể sau:
     Một là, không ngừng nâng cao nhận thức về việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh nói chung, phong cách diễn đạt nói riêng là việc làm cần thiết, quan trọng để chúng ta sống tốt hơn, cống hiến được nhiều hơn và làm gương cho học viên và quần chúng nhân dân noi theo. Bởi, có nhận thức đúng, sâu sắc, mới củng cố được niềm tin vững chắc và dẫn tới việc làm đúng đắn, khoa học của người giảng viên trong công tác đào tạo, bồi dưỡng của nhà trường góp phần vào công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
     Hai là, xác định rõ và trả lời được đúng những yêu cầu mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: Nói và viết cho ai; nói và viết để làm gì; Nói và viết cái gì; nói và viết như thế nào. 
Đối tượng đọc và nghe chúng ta viết và nói chủ yếu là học viên, đồng nghiệp. Do đó chúng ta viết và nói để như thế nào để họ đọc, nghe, hiểu, vận dụng tốt, biến lý luận thành việc làm trong thực tế công tác của mình. Nội dung cần chuyển tải là Chủ nghĩa Mác- Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, những tri thức khoa học, những kỹ năng thực hiện nghiệp vụ công tác Đảng, chính quyền, đoàn thể ở cơ sở, đơn vị…Sau khi xác định đúng đối tượng, mục đích, nội dung việc trả lời câu hỏi nói và viết như thế nào và làm theo là một trong những trọng tâm của việc rèn luyện theo phong cách diễn đạt Hồ Chí Minh.
      Ba là, rèn luyện phong cách diễn đạt khi viết trong soạn giáo án, nghiên cứu khoa học, tham mưu văn bản…Khi viết công trình nghiên cứu khoa học đòi hỏi cần phài chuyển tải rõ mục đích, nội dung, trình bày theo logic khoa học với lập luận luận điểm, luận cứ, luận chứng rõ ràng, chính xác, cụ thể, khách quan, lý luận phải gắn liền với những vấn đề thực tế cần nghiên cứu và phải có giá trị thực tiễn, dùng từ ngữ diễn đạt khoa học trong sáng…Riêng khi viết bài nghiên cứu trao đổi, thì cần phải rèn sao để diễn đạt ngắn gọn, cô đọng, khúc chiết, trong sáng và dễ hiểu nhưng phải có hàm lượng thông tin cao. 
Khi soạn giáo án càng cần phải rèn luyện cách diễn đạt sao cho rõ ràng chính xác, lập luận cũng phải hết sức chặt chẽ lôgic thể hiện được đầy đủ, cụ thể nội dung, lý luận gắn liền với thực tế, hết mỗi phần phải có tiểu kết chuyển phần, dùng từ ngữ diễn đạt khoa học phổ thông trong sáng, dễ hiểu…Soạn giáo án, chúng ta càng viết rõ ràng, sáng tạo, chi tiết cụ thể nhưng không rườm rà thì chúng ta lên lớp giảng bài càng tự tin và chuyển tải tốt, chất lượng cao.
     Bốn là, rèn luyện phong cách diễn đạt khi lên lớp giảng bài. Diễn thuyết như thế nào để đi vào lòng người đối với cán bộ giảng dạy thực sự là một khoa học đòi hỏi phải tự rèn luyện phong cách diễn đạt. Rèn luyện theo phong cách diễn đạt Hồ Chí Minh là đạt tới cách diễn đạt luôn biến hóa, nhất quán mà đa dạng trên cơ sở thống nhất về mục đích viết và diễn giảng tới học viên.
     Giảng viên tác động tới học viên trong giờ học thông qua ngôn ngữ nói kết hợp với ngôn ngữ cơ thể (ánh mắt, nụ cười, điệu bộ, động tác…). Trong quá trình diễn giảng bằng ngôn ngữ nói phải thể hiện ngữ điệu phong phú, biến hoá, lúc bổng, khi trầm, có sự tác động của âm thanh, cường độ nói vừa phải. Nghệ thuật giảng bài là tạo sự hấp dẫn, gây ấn tượng bằng giọng nói, điệu bộ, ngôn ngữ. Giọng nói phải rõ ràng, mạch lạc, sáng sủa, ấm áp truyền cảm, thuyết phục. Hết sức tránh lối nói đều đều. Giọng nói, âm lượng thay đổi theo nội dung, nhấn mạnh vào những điểm quan trọng. Nói đủ, không dài dòng “lời ít, ý nhiều”, quá thời gian. Tư thế tự nhiên, linh hoạt, ánh mắt, nụ cười, điệu bộ, động tác… phù hợp với nội dung và giọng nói có tác dụng kích thích sự chú ý của học viên. Trong một ý, một câu cần có từ, cụm từ, nội dung cần được nhấn người giảng viên diễn giảng cần thay đổi theo diễn biến nội dung, đưa số liệu cụ thể, sự kiện chính xác phù hợp để minh hoạ, nên đặt câu hỏi để tăng sự chú ý của học viên, cần biết phát huy vai trò thông tin truyền cảm của ngôn ngữ bằng cách sử dụng chính xác, đúng mức thuật ngữ pháp lý, thuật ngữ chuyên ngành và ngôn ngữ bình dân. Việc sử dụng hợp lý, chính xác ý từ, hình ảnh trong kinh điển, thơ văn, ca dao, tục ngữ, kết hợp sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại, các phương tiện trực quan… vào bài giảng cũng làm tăng tính hấp dẫn.
    Việc học tập, rèn luyện làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh tại trường Chính trị tỉnh Bình Phước cho đến hiện nay là việc làm thường xuyên, đi vào nền nếp; trong đó việc rèn luyện theo phong cách diễn đạt của Người là một trong những nội dung quan trọng để người cán bộ, giảng viên trường Đảng thực hiện tốt nhiệm vụ của mình, góp phần thực hiện tốt “công việc gốc” của Đảng.

[1], [2] Hồ Chí Minh toàn tập (2011), tập 5, Nxb. Quốc gia Sự thật, trang 345, 346