Nhận thức lý luận và thực tiễn của Đảng ta về văn hóa – Vận dụng vào phát triển văn hóa ở tỉnh Bình Phước hiện nay

1. Quá trình nhận thức của Đảng ta về văn hóa

Ngay từ Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng năm 1930, vấn đề phải phát triển văn hóa của dân tộc đã được đề cập. Đến năm 1943, trong hoàn cảnh chưa giành được chính quyền, Đảng đã thông qua Đề cương về văn hóa Việt Nam, trong đó xác định ba mặt trận quan trọng của cách mạng nước ta là chính trị, kinh tế và văn hóa. Ngày 24/11/1946, Đảng chủ trương tổ chức Hội nghị Văn hóa toàn quốc lần thứ nhất, đây là một sự kiện quan trọng, nhằm thành lập một tổ chức văn hóa mới là Hội Văn hóa Việt Nam, dần dần thay thế cho Hội Văn hóa cứu quốc Việt Nam để phù hợp với tình hình mới của nước Việt Nam độc lập, có nhà nước dân chủ nhân dân do Đảng Cộng sản lãnh đạo, làm chủ mọi hoạt động của đất nước.

Đại hội Đại biểu lần thứ III của Đảng đã xác định mục tiêu của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa về văn hóa và áp dụng những nhận thức đó vào việc xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, thiết thực, phục vụ cách mạng xã hội chủ nghĩa, nâng cao không ngừng đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân.

Đại hội toàn quốc lần thứ IV của Đảng đã đánh giá rất cao những đóng góp của ngành văn hóa, văn học nghệ thuật Việt Nam trong sự nghiệp kháng chiến chống Mỹ cứu nước và khẳng định: Nền văn hóa, văn nghệ nước ta xứng đáng đứng vào “Vị trí tiên phong của nền văn hóa, văn nghệ chống đế quốc, phong kiến trên phạm vi toàn thế giới trong thời đại ngày nay”. Bước vào thời kỳ hòa bình, cả nước tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, nhất là bước vào thời kỳ đổi mới, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI năm 1986, đã xác định:“Văn hóa là nhu cầu thiết yếu trong đời sống tinh thần của xã hội, thể hiện trình độ phát triển chung của một đất nước, một thời đại, là lĩnh vực sản xuất tinh thần tạo ra những giá trị văn hóa, những công trình nghệ thuật được lưu truyền từ đời này sang đời khác, làm giàu đẹp thêm cuộc sống con người”[1].

Trong Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (năm 1991), Đảng ta chủ trương “Xây dựng nền văn hóa mới, tạo ra một đời sống tinh thần cao đẹp, phong phú và đa dạng, có nội dung nhân đạo, dân chủ, tiến bộ”[2]. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng năm 1996 đã đặt ra vấn đề “Hình thành hệ giá trị và chuẩn mực xã hội mới phù hợp với truyền thống, bản sắc dân tộc và yêu cầu của thời đại”. Tại Hội nghị Trung ương 5 khóa VIII (năm 1998), Đảng ta đã ban hành Nghị quyết số 03-NQ/TW ngày 16/7/1998 về “Xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”.

Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX (năm 2001) tiếp tục khẳng định, “Xây dựng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội”[3]. Đảng đề ra nhiệm vụ:“Mọi hoạt động văn hóa nhằm xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện về chính trị, tư tưởng, trí tuệ, đạo đức, thể chất, năng lực sáng tạo, có ý thức cộng đồng, lòng nhân ái, khoan dung, tôn trọng nghĩa tình, lối sống có văn hóa, quan hệ hài hòa trong gia đình, cộng đồng và xã hội”[4]. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X (năm 2006) tiếp tục đề cao vị trí của văn hóa, nhấn mạnh yêu cầu: “Tiếp tục phát triển sâu rộng và nâng cao chất lượng nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, gắn kết chặt chẽ và đồng bộ hơn với phát triển kinh tế - xã hội, làm cho văn hóa thấm sâu vào mọi lĩnh vực của đời sống xã hội”[5]. Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII (năm 2016), Đảng nhấn mạnh yêu cầu: “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”[6].

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa đặc biệt của việc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, xác định một trong 12 định hướng phát triển đất nước giai đoạn 2021 - 2030 là: “Phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc để văn hóa thực sự trở thành sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc.

Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24/11/2021 triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng là một sự kiện đặc biệt quan trọng, tiếp tục khẳng định, làm rõ quan điểm, đường lối nhất quán của Đảng về phát triển văn hóa, con người đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước trong giai đoạn mới. Phát biểu chỉ đạo tại Hội nghị, cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng nhiều lần khẳng định vai trò to lớn của văn hóa: “Văn hóa là hồn cốt của Dân tộc, nói lên bản sắc của Dân tộc. Văn hóa còn thì Dân tộc còn”. Xuyên suốt quá trình xây dựng và phát triển, Đảng ta luôn xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là sức mạnh nội sinh, động lực quan trọng để phát triển đất nước; xác định phát triển văn hóa đồng bộ, hài hòa với tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội là một định hướng căn bản của quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.

2. Những thành tựu văn hóa của dân tộc do Đảng lãnh đạo

Văn hoá Việt Nam là thành quả hàng nghìn năm lao động sáng tạo, đấu tranh kiên cường dựng nước và giữ nước của cộng đồng các dân tộc Việt Nam, là kết quả giao lưu và tiếp thu tinh hoa của nhiều nền văn minh thế giới để không ngừng hoàn thiện mình. Văn hoá Việt Nam đã hun đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam, làm rạng rỡ lịch sử vẻ vang của dân tộc. Những thành tựu đạt được trong lĩnh vực văn hóa sau gần 40 năm đổi mới cần phải khẳng định và rất đáng tự hào. Đây là thành quả của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, của các ngành, các cấp; của cả hệ thống chính trị đã kiên trì phấn đấu liên tục và bền bỉ.

Năm 1987, Việt Nam tham gia Thập kỷ quốc tế về phát triển văn hóa của UNESCO. Văn hóa Việt Nam bắt đầu chuyển mình từ cột mốc này. Đến cuối những năm 90 của thế kỷ XX, quan điểm coi văn hóa là nền tảng tinh thần, đồng thời là mục tiêu và động lực của sự phát triển đã được khẳng định trong các văn kiện quan trọng của Đảng. Điều đó đã xoay chuyển nhận thức, tạo ra sự hồi sinh của nhiều giá trị truyền thống bị mai một, thậm chí từng bị lãng quên.Văn hóa thời kỳ đổi mới đã dần thẩm thấu vào mọi hoạt động của xã hội, từng bước xây dựng được văn hoá thị trường, văn hóa công sở, văn hóa ứng xử, văn hóa hội nhập, văn hóa nghệ thuật… vừa gần hơn với thế giới, vừa mang đặc sắc Việt Nam. Thậm chí, với một số hoạt động văn hóa cụ thể, Việt Nam đã tạo ra được ấn tượng tích cực trên trường quốc tế, như Hội nghị cấp cao APEC Đà Nẵng 2017, Hội nghị thượng đỉnh Mỹ Triều 2019, lực lượng quân đội tham gia gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc… 

Năm 2020, lần đầu tiên Việt Nam có tên trong số 52 nước có Chỉ số phát triển con người cao. Khoảng 50 triệu người được xóa đói giảm nghèo, giúp Việt Nam cán đích mục tiêu Thiên niên kỷ sớm hơn 10 năm so với cam kết với Liên Hợp Quốc. Gần 30 di sản được vinh danh là di sản thế giới.

Từ một quốc gia nghèo đói, chậm phát triển, trở thành quốc gia có thu nhập và đời sống văn hóa của nhiều tầng lớp dân được cải thiện cả về trình độ, chất lượng. Việt Nam đã trở thành nước có GDP bình quân đầu người ở mức trung bình (tương đương 4.700 USD) với quy mô nền kinh tế khoảng 476,3 tỷ USD (thống kê năm 2024), đứng thứ 33 trên thế giới[7]. Việt Nam là một trong những nước có tiến bộ rõ rệt và liên tục về chỉ số phát triển con người (HDI). Xu hướng chỉ số phát triển con người cao hơn chỉ số kinh tế vẫn được giữ vững suốt 25 năm qua và vẫn đang tiếp tục trong thời gian tới. Tuổi thọ bình quân khá cao (trên 73,4 tuổi), không thua kém các nước có chỉ số HDI cao và vẫn tiếp tục tăng. Trong ba thập niên qua, khoảng 50 triệu người đã được xóa đói giảm nghèo. Việt Nam về đích sớm hơn cam kết với Liên Hợp Quốc về thực hiện mục tiêu Thiên Niên Kỷ (MDG) 10 năm, được cộng đồng quốc tế rất hoan nghênh (ADB, 2021).

4. Bình Phước tiếp tục phát huy tinh thần phát triển văn hóa nhằm xây dựng Bình Phước giàu đẹp bước vào kỷ nguyên phát triển mới

Sau ngày tái lập tỉnh (01/01/1997), tiếp tục phát huy những kết quả đạt được về xây dựng và phát triển văn hóa, con người theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Sông Bé khóa VI, đồng thời thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 (khóa VIII) về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, Đảng bộ tỉnh Bình Phước qua các nhiệm kỳ luôn xác định văn hóa là một trong những nhiệm vụ quan trọng, là nền tảng, động lực phát triển kinh tế - xã hội.

Đại hội Đảng bộ tỉnh Bình Phước lần thứ XI (nhiệm kỳ 2020 - 2025) xác định một trong năm nhiệm vụ trọng tâm để tiếp tục sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa, con người Bình Phước trong những năm tiếp theo: “Quan tâm đầu tư các lĩnh vực xã hội nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần cho nhân dân để văn hóa thực sự trở thành nền tảng của xã hội. Trong đó, con người được đặt vào vị trí trung tâm vừa là mục tiêu, vừa là động lực của quá trình phát triển. Phát huy văn hóa của các dân tộc trong tỉnh… hướng các hoạt động văn hóa, thể thao phục vụ thiết thực nhu cầu của các tầng lớp nhân dân”. Đặc biệt, ngày 20/11/2023, Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bình Phước đã ban hành Nghị quyết số 14-NQ/TU, về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Bình Phước đến năm 2030, định hướng đến 2045. Đây là Nghị quyết chuyên đề đầu tiên của Tỉnh ủy về văn hóa.

Bình Phước là nơi hội tụ và sinh sống của 41 dân tộc anh em. trong đó, có những dân tộc đã sinh sống lâu đời như S’tiêng, Khmer, Tày, Nùng, M’nông, Kinh…và những nền văn hóa của các dân tộc mới di cư từ các địa phương khác đến lập nghiệp. Mỗi dân tộc có những nét văn hóa, phong tục, truyền thống và ẩm thực riêng biệt làm phong phú bản sắc văn hóa tại Bình Phước như Lễ hội cầu mưa của người S’Tiêng, Lễ hội miếu Bà Rá; Lễ hội Dua Tpeng (Phá Bàu) của người Khmer; Tết mừng lúa mới của người M’Nông, Tết Chol Chnăm Thmây của người Khmer; Lễ hội Cầu bông của người Kinh; người S’tiêng có nghề chế tác các loại trang sức, dệt thổ cẩm; người Khmer có nghề đan tấm trải sàn từ cây Lùng; các món ngon dân dã: bánh hạt điều, hạt điều rang muối, canh thụt… Tất cả đã tạo nên một Bình Phước đa dạng sắc thái văn hóa. Nhờ đó, Bình Phước có điều kiện thuận lợi trong việc bảo tồn và gìn giữ phát huy các giá trị văn hóa trong tiến trình hội nhập vào nền văn hóa dân tộc Việt Nam và thế giới, góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội, giữ vững an ninh - quốc phòng và xây dựng khối đại đoàn kết các dân tộc trong tỉnh.

Năm 2024, Bình Phước duy trì tốc độ tăng trưởng GRDP cao, vượt mục tiêu đề ra, với mức tăng trưởng đạt 9,32%. Thu nhập bình quân đầu người đạt 108 triệu đồng/người. Đây là kết quả của sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế đúng hướng, từ nông nghiệp truyền thống sang công nghiệp hóa và hiện đại hóa. Tỉnh đã không ngừng phát huy lợi thế địa phương để thu hút đầu tư vào các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, góp phần tạo ra giá trị gia tăng lớn hơn cho nền kinh tế. Điểm sáng trong bức tranh kinh tế Bình Phước là sự bùng nổ về thu hút vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Năm 2024, tỉnh thu hút 639 triệu USD vốn FDI, với nhiều dự án lớn từ các tập đoàn quốc tế như Nhật Bản, Hàn Quốc và châu Âu. Các khu công nghiệp đã được đầu tư hạ tầng đồng bộ, hiện đại, trở thành “điểm đến lý tưởng” cho các nhà đầu tư. Tuy nhiên, Bình Phước không chỉ chú trọng số lượng dự án mà còn nâng cao chất lượng đầu tư. Các dự án tập trung vào những ngành sản xuất xanh, bền vững như năng lượng tái tạo, công nghệ cao và chế biến nông sản. Điều này không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường, phù hợp với xu thế phát triển toàn cầu.

Năm 2024, hạ tầng Bình Phước chứng kiến những bước chuyển mình mạnh mẽ, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Hạ tầng giao thông, đô thị không chỉ được đầu tư đồng bộ mà còn hiện đại hóa, đáp ứng nhu cầu kết nối và hội nhập trong kỷ nguyên mới. Điểm nhấn trong phát triển hạ tầng của Bình Phước là những công trình giao thông chiến lược. Dự án cao tốc Đồng Phú - Bình Dương đã hoàn thành giai đoạn đầu, giúp rút ngắn thời gian di chuyển từ Bình Phước đến các tỉnh lân cận, đặc biệt là vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. Tuyến đường không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho vận chuyển hàng hóa mà còn mở ra cơ hội lớn cho thu hút đầu tư và phát triển du lịch. Cùng với đó, việc mở rộng quốc lộ 14 - tuyến giao thông huyết mạch nối Bình Phước với Tây Nguyên và TP. Hồ Chí Minh - đã giúp tăng cường kết nối vùng, giảm chi phí logistics, tạo điều kiện cho hàng hóa Bình Phước nhanh chóng tiếp cận thị trường quốc tế. Các tuyến đường liên huyện, liên xã cũng được nâng cấp, góp phần thúc đẩy giao thương và nâng cao đời sống người dân.

Không chỉ dừng lại ở giao thông, Bình Phước còn tập trung phát triển các đô thị thông minh với hạ tầng hiện đại, quản lý bằng công nghệ số. Ở khu vực nông thôn, tỉnh đã chú trọng quy hoạch đồng bộ để tạo nên sự hài hòa giữa thành thị và nông thôn. Hệ thống điện, đường, trường, trạm được đầu tư xây dựng, mang đến diện mạo mới cho vùng quê, thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các khu vực. Đây chính là nền tảng quan trọng để Bình Phước hướng tới sự phát triển bền vững, toàn diện. Trong công tác giảm nghèo, Bình Phước đã đạt những kết quả nổi bật. Tỷ lệ hộ nghèo toàn tỉnh giảm còn 0,22%, vượt mục tiêu đề ra. Các chương trình hỗ trợ vay vốn ưu đãi, đào tạo nghề và tạo việc làm mới cho người dân đã mang lại hiệu quả rõ rệt, giúp hàng ngàn gia đình thoát nghèo và có cuộc sống ổn định. Sự kết hợp hài hòa giữa phát triển hạ tầng, an sinh xã hội, giáo dục… đã tạo nên một nền tảng vững chắc, giúp Bình Phước vững vàng bước vào kỷ nguyên mới.

Ngoài ra, Bình Phước còn hướng đến kinh tế xanh: Bình Phước, với vị trí địa lý thuận lợi và điều kiện tự nhiên lý tưởng, đang trở thành một trong những địa phương tiên phong trong phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam. Với hơn 2.700 giờ nắng mỗi năm, tỉnh là “vùng đất vàng” để khai thác điện mặt trời. Các dự án điện mặt trời quy mô lớn đã và đang được triển khai tại nhiều khu vực, cung cấp năng lượng sạch cho hàng ngàn hộ gia đình và doanh nghiệp. Không chỉ dừng lại ở điện mặt trời, điện gió cũng là lĩnh vực đầy tiềm năng mà Bình Phước hướng đến.

Trong tầm nhìn chiến lước sắp tới, với tinh thần nhập và phát triển, đây cũng là cơ hội và thách thức mới để hướng đến phát triển đi vào chiều sâu và rộng hơn. Nhiệm vụ cốt lõi trong thời gian tới cần quân tâm nhiều hơn đến các yếu tố như: vấn đề phát triển con người; xây dựng môi trường văn hóa; bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa; xây dựng văn hóa trong chính trị và kinh tế; hoạt động văn học nghệ thuật…

Tóm lại: Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, sức mạnh mềm của văn hóa giúp Việt Nam khẳng định bản sắc độc đáo, tạo lập dấu ấn riêng trên bản đồ thế giới và mở ra các cơ hội ngoại giao, kinh tế, khoa học kỹ thuật, giáo dục đầy tiềm năng. Chính vì vậy, phát triển văn hóa song hành cùng phát triển kinh tế - xã hội sẽ là một trong những nhiệm vụ hàng đầu để đất nước khẳng định vị thế và bản sắc của mình trong kỷ nguyên mới. Năm 2025, với khát vọng phồn vinh, Đảng bộ, chính quyền các cấp và toàn thể đồng bào Bình Phước tiếp tục tỏa sáng trên nền móng truyền thống dân tộc mấy ngàn năm, nhân lên sức mạnh vùng phên giậu, cùng cả nước vững vàng bước vào kỷ nguyên phát triển mới.